Roza Luksemburg, (rođena 5. marta 1871. godine, Zamošč, Poljska, umrla 15. januara 1919, Berlin, Nemačka), nemačka revolucionarka i agitatorka, igrala je ključnu ulogu u osnivanju Poljske socijaldemokratske partije, koja je prerasla u Komunističku partiju Nemačke. Kao politički teoretičar, Roza razvija humanitarnu teoriju marksizma, naglašavajući demokratiju i revolucionarnu masovnu akciju za postizanje međunarodnog socijalizma.
Bila je najmlađe od petoro dece jevrejske porodice srednje klase, u Poljskoj, pod ruskom Vladom. Postaje aktivistkinja protiv režima još u srednjoj školi. Poput mnogih njenih radikalnih savremenika iz Ruske imperije, koji su bili suočeni sa zatvorom, emigrirala je u Cirih 1889. Tamo je studirala pravo i političku ekonomiju, a doktorirala je 1898. Uključila se u međunarodni Socijalistički pokret i upoznala Georgija Valentinoviča Plehanova, Pavela Akselroda i druge vodeće predstavnike ruskog Socijaldemokratskog pokreta, ali je između njih, nažalost, ubrzo došlo do razilaženja mišljenja. Zajedno sa svojim studentom Leom Jogičesom, koji je trebalo da joj postane doživotni prijatelj i nekada ljubavnik, izazvala je i Ruse i osnovanu Poljsku socijalističku partiju zbog njihove podrške poljskoj nezavisnosti. Zbog toga su ona i njene kolege osnovale suparničku Poljsku socijaldemokratsku stranku, koja je trebala da postane jezgro buduće Poljske komunističke partije.
Nacionalno pitanje postalo je jedna od glavnih tema Luksemburga. Za nju su nacionalizam i nacionalna nezavisnost bili regresivni ustupci klasnom neprijatelju, buržoaziji. Stalno je potcenjivala nacionalističke težnje i isticala socijalistički internacionalizam. Ovo je postalo jedno od njenih glavnih tačaka neslaganja sa Vladimirom Lenjinom i njegovom teorijom nacionalnog samoopredeljenja. Godine 1898. nakon što se udala za Gustava Libeka da bi dobila nemačko državljanstvo, gotovo odjednom, uskočila je u revizionističku polemiku koja je delila stranku. Iste godine, nemački revizionista Eduard Bernstajn tvrdio je da je marksistička teorija u suštini zastarela i da se socijalizam u visokoindustrijalizovanim državama najbolje može postići postupnim pristupom, koristeći sindikalne aktivnosti i parlamentarnu politiku. U svojim revolucionarnim doktrinama branila je marksističku ortodoksiju i neophodnost revolucije, tvrdeći da parlament nije ništa drugo do buržoaska laž. Karl Kautski, vodeći teoretičar Druge internacionale, složio se s njom i revizionizam je posledično postao socijalistička jeres kako u Nemačkoj, tako i u inostranstvu, mada je nastavio da napreduje, posebno u radničkom pokretu.
Ruska revolucija 1905. godine pokazala se kao centralno iskustvo, u životu Roze Luksemburg. Do tada je verovala da je Nemačka zemlja u kojoj će najverovatnije poteći svetska revolucija. Ali, njeno mišljenje se zbog ovoga menja, te veruje da je Rusija ta gde će se roditi istinska revolucija. Otišla je u Varšavu, učestvovala u borbi i bila zatvorena. Iz ovih iskustava proizašla je njena teorija revolucionarne masovne akcije, koju je iznela u delu Masovni štrajk, politička stranka i sindikati. Ona se zalagla za masovni štrajk kao najvažnije oruđe proletarijata, zapadnog i ruskog, u postizanju socijalističke pobede. Masovni štrajk, spontani rezultat „objektivnih uslova“, radikalizovao bi radnike i pokrenuo revoluciju napred. Za razliku od Lenjina, ona je istakla potrebu za čvrstom partijskom strukturom, verujući da će ta organizacija prirodno izaći iz borbe. Zbog toga su je više puta kažnjavale pravoslavne komunističke partije.
Otpuštena iz varšavskog zatvora, predavala je u školi Socijaldemokratske partije u Berlinu (1907–1914), gde je napisala Akumulacija kapitala. U ovoj analizi je opisala imperijalizam kao rezultat širenja dinamičnog kapitalizma u nerazvijena područja sveta. U to vreme je takođe počela da agituje za masovne akcije i potpuno je raskinula sa uspostavljenim rukovodstvom Socijaldemokratske partije Augusta Bebela i Kautskog, koji se nije složio sa njenim neprekidnim nagonima ka proleterskoj radikalizaciji.
Socijaldemokratska partija podržala je nemačku vladu nakon izbijanja Prvog svetskog rata, ali Roza odmah prelazi u opoziciju. U savezu sa Karlom Libnehtom i drugim radikalima istomišljenicima, formirala je Ligu Spartaka, koja je bila posvećena okončanju rata revolucijom i uspostavljanjem proleterske vlade. Teoretska osnova organizacije bila je Luksemburška brošura
“Kriza u nemačkoj socijaldemokratiji”, napisana je u zatvoru pod pseudonimom Junius. U ovom radu, složila se sa Lenjinom u zagovaranju rušenja postojećeg režima i formiranju nove internacionale koja je dovoljno jaka da spreči ponovno izbijanje masovnog klanja. Stvarni uticaj grupe Spartak tokom rata, međutim, ostao je mali.
Pušteni iz zatvora od strane nemačke revolucije (novembar 1918.) Roza i Libneht su odmah započeli agitaciju da bi novi poredak forsirali levo. Oni su vršili značajan uticaj na javnost i bili su faktor koji je doprineo brojnim oružanim sukobima u Berlinu. Kao rezultat toga, ona je u buržoaskoj štampi bila ocrnjena kao „Krvava Roza“. Poput boljševika, njih dvoje zahtevali su političku moć za radničke i vojničke savete, ali su bili frustrirani konzervativnim socijalističkim establišmentom i vojskom. Krajem decembra 1918. postali su osnivači Nemačke komunističke partije, ali Roza pokušavada ograniči boljševički uticaj u ovoj novoj organizaciji. U stvari, njena Ruska revolucija kažnjavala je Lenjinovu stranku na njenim agrarnim i nacionalnim stavovima o samoodređenju i njenim diktatorskim i terorističkim metodama.
Uvek je ostala vernik demokratije, za razliku od Lenjinovog demokratskog centralizma. Međutim, ona nikada nije mogla da izvrši presudan uticaj na novu stranku. Zbog njihove uloge u podsticanju komunističke pobune poznate kao Spartakova pobuna, nju i Libnehta uhapsili su i ubili u Berlinu 15. Januara 1919. godine pripadnici Slobodnog korpusa (Freikorps), labavog skupa konzervativnih paravojnih grupa.
